محمدرضا رضائیآشنایی با اصول خبرنویسی و گزارش‌نویسی صرفا به درد خبرنگاران نمی‌خورد. بلکه می‌تواند برای افراد غیرخبرنگار هم مفید باشد. به طور مثال اگر کارمند یا مسئولی در بخش روابط عمومی شرکت یا سازمانی هستید، یادگیری مهارت خبرنویسی برای شما بسیار سودمند است؛ زیرا می‌توانید گزارش فعالیت‌های مجموعه خود را با ساختاری حرفهای در وب‌سایت یا نشریات خود منتشر کنید یا در اختیار رسانه‌ها قرار دهید.
اگر هم به عنوان کارشناس تولید محتوا با مجموعه‌هایی همکاری می‌کنید، آشنایی با نحوه نگارش مطالب خبری می‌تواند ظرفیت‌های جدیدی به کارتان اضافه کند.
زیرا ممکن است مجموعه طرف قرارداد شما، رویدادها، برنامه‌ها یا فعالیت‌های مختلفی انجام دهد که لازم است از آنها خبر و گزارش تهیه کنید.
شاید هم به حرفه خبرنگاری علاقه‌مند باشید. پس باید بدانید خبرنویسی، نخستین مهارتی است که هر خبرنگار باید یاد بگیرد. آموزش‌هایی که در این مقاله ارائه شده است، می‌تواند شروعی برای ورود شما به این حرفه جذاب باشد.
پرسش‌هایی که در حین خبرنویسی باید به آنها پاسخ دهید
وقتی قرار است درباره رویداد یا اتفاقی خبر و گزارشی بنویسید، باید به شش پرسش اصلی درباره آن رویداد پاسخ دهید. فرقی ندارد رویدادی را پشت سر گذاشته‌ایم یا در پیش داریم. به این پرسش‌ها در اصطلاح «ارکان خبر» می‌گویند:
- موضوع از چه قرار است؟
- چه کسی یا چه چیزی عامل بروز اتفاق است؟
- چه زمانی اتفاق افتاده است یا خواهد افتاد؟
- اتفاق در کجا رخ داده است یا رخ خواهد داد؟
- علت بروز اتفاق چیست یا چه خواهد بود؟
- اتفاق چگونه یا چطوری رخ داده است یا رخ خواهد داد؟
در کتاب‌های تخصصی آموزش خبرنگاری این شش پرسش را به این شکل نمایش می‌دهند:
من این موضوع را با خبری درباره آلودگی هوا توضیح می‌دهم:
تمامی مدارس پایتخت روز چهارشنبه تعطیل شد
تمامی مدارس پایتخت در تمامی مقاطع تحصیلی فردا چهارشنبه به دلیل آلودگی هوا تعطیل شد.
روابط عمومی آموزش و پرورش شهر تهران اعلام کرد: با ادامه یافتن آلودگی هوا و افزایش آلاینده‌های غیرمجاز و در نتیجه بررسی‌های به عمل آمده کلیه مدارس شهر تهران در نوبت صبح و بعدازظهر در کلیه مقاطع تحصیلی، روز چهارشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۵ تعطیل است.
بر این اساس، با توجه به شرایط پایدار جوی و بروز پدیده آلودگی هوا، تمامی مدارس و واحدهای آموزشی مناطق ۱۹ گانه شهر تهران در تمامی مقاطع تحصیلی روز چهارشنبه ۲۶ آبان ماه تعطیل هستند.
با توجه به مثال بالا:
- موضوع از چه قرار است؟ تعطیلی مدارس تهران
- چه کسی یا چه چیزی عامل بروز اتفاق است؟ روابط عمومی آموزش و پرورش شهر تهران
- چه زمانی اتفاق افتاده است یا خواهد افتاد؟ چهارشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۵
- اتفاق در کجا رخ داده است یا رخ خواهد داد؟ مناطق ۱۹ گانه شهر تهران
- علت بروز اتفاق چیست یا چه خواهد بود؟ آلودگی هوا و افزایش آلاینده‌های غیرمجاز
- اتفاق چگونه یا چطوری رخ داده است یا رخ خواهد داد؟ تعطیلی مدارس در تمامی مقاطع در نوبت‌های صبح و بعدازظهر
حال ممکن است بعضی از موضوعات به توضیحات بیشتری نیاز داشته باشد. در این صورت معمولا خبرنگار یا هر کسی که خبری را تنظیم می‌کند، اطلاعات بیشتری درباره علت (چرایی) و چگونگی بروز اتفاق ارائه می‌کند.
گاهی اوقات هم برخی کارشناسان و روزنامه‌نگاران در مطلبی به تشریح علت و چگونگی بروز اتفاقی می‌پردازند که عموما از آنها به عنوان «تحلیل» یاد می‌شود. اگر آن تحلیل در برگیرنده نظرات شخصی نویسنده باشد؛ در مطبوعات به آن یادداشت می‌گویند.
شما هم سعی کنید چند خبر از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها انتخاب کنید و پس از مطالعه هر یک پاسخ پرسش‌های شش‌گانه خبری را در آنها بیابید.
ساختاربندی مطالب خبری
اغلب خبرنگاران برای خبرنویسی از دو ساختار و روایت مشخص استفاده می‌کنند. به طوری‌که می‌توان گفت این ساختارها به استانداردهایی برای تهیه خبر و گزارش از رویدادها و وقایع تبدیل شده‌اند. باید بگویم ساختارهای دیگری نیز وجود دارند، ولی از توضیح و آموزش آنها به دلیل کاربردهای کمی که دارند، صرف‌‌نظر می‌کنم. در ادامه با دو ساختار هرم وارونه و روایت تاریخی در خبرنویسی آشنا می‌شویم.
خبرنویسی به سبک هرم وارونه
در این ساختار ترتیب نمایش موضوعات، براساس اهمیت آنهاست. وقتی خبرهایی که با ساختار هرم وارونه نوشته‌اند را می‌خوانیم، در ابتدا موضوعات مهم یک رویداد مطرح شده است و هر چه به انتهای خبر می‌رویم از درجه اهمیت موضوعات کاسته می‌شود.
به عبارت دیگر در ابتدای این‌گونه خبرها، مطلب با پرداختن به موضوعات کلی‌تر و مهم‌تر آغاز می‌شود و با شرح موضوعات جزئی‌تر و کم‌اهمیت‌تر پایان می‌یابد.
ویژگی این نوع ساختار در این است که خواننده با خواندن سطرهای اولیه خبر، با کلیت آن آشنا می‌شود و ممکن است بنا به هر دلیلی تا انتهای مطلب را نخواند. به همین دلیل این نوع ساختار خبرنویسی دست ویراستاران را در رسانه‌ها باز می‌گذارد که اگر لازم است از حجم خبر کم کنند، قیچی ویراستاری را از بخش‌های انتهایی به جان مطلب بیندازند؛ بدون آنکه لازم باشد محتوای خبر را خیلی دستکاری کنند. این کار طبیعتا سرعت ویراستاری را افزایش می‌دهد. به مثال زیر توجه کنید:
برای نخستین‌بار در تاریخ امواج گرانشی ردیابی شد
در کنفرانس خبری که ۲۲ بهمن ۱۳۹۴ در واشنگتن دی‌سی برگزار شد، پژوهشگران ردیاب لیگو اعلام کردند، موفق شدند نخستین امواج گرانشی را ردیابی کنند. آنها تخمین می‌زنند که این امواج بر اثر ادغام دو سیاه‌چاله بزرگ در یک و سه دهم میلیارد سال پیش به وجود آمده‌اند.
آلبرت اینشتین وجود این امواج را یکصد سال پیش در نظریه نسبیت عام به صورت نظری ثابت کرده بود؛ اما هم‌اکنون این امواج برای نخستین‌بار ردیابی شدند.
امواج گرانشی حاصل از ادغام دو سیاه‌چاله بزرگ، حدود ۵ ماه پیش از کنار زمین، عبور کردند و تداخل‌سنج لیگو موفق به ردیابی آنها شد. هر چند دانشمندان در ابتدا از صحت این کشف مطمئن نبودند اما با بررسی چندباره داده‌ها، بالاخره کشف این امواج تایید شد.
ردیابی امواج گرانشی به دانشمندان کمک می‌کند تا از رازهای بزرگی مانند ماهیت سیاه‌چاله‌ها پرده بردارند. براساس آنچه اینشتین در نظریه نسبیت عام گفته بود، در فیزیک نوین بعد چهارم به صورت صفحه فضا – زمان تعریف می‌شود. اجرام آسمانی به واسطه گرانشی که دارند در این صفحه انحنایی ایجاد می‌کنند و هر چه جسم ما پرجرم‌تر باشد، میزان این انحنا نیز افزایش می‌یابد و با حرکت جسم، این انحنا نیز همراه آن حرکت می‌کند.
پدیده‌های بزرگی مانند انفجارهای ابرنواختری، در صفحه فضا – زمان، امواجی را ایجاد می‌کنند که به آن امواج گرانشی می‌گویند. شبیه به زمانی که تکه‌سنگی در استخری می‌افتد و امواجی روی آب به وجود می‌آورد.
این کشف به حدی اهمیت دارد که عده‌ای از کارشناسان، پژوهشگران تداخل‌سنج لیگو را لایق دریافت جایزه نوبل فیزیک می‌دادند.
همان‌طور که در خبر بالا خواندید، با توجه به ماهیت تخصصی مطلب، هر چه به انتهای خبر نزدیک‌تر می‌شوید، توضیحات جزئی‌تر و از حالت خبری به آموزشی تبدیل شده است.
خبرنویسی به سبک روایت تاریخی
استفاده از این ساختار بسیار ساده است. شما باید خبر یا گزارش رویداد را به همان شکل و ترتیب زمانی که رخ داده یا قرار است رخ دهد، شرح دهید.
مثلا فرض کنید، همایشی برگزار شده است. کافی است همانند یک راوی هر آنچه از ابتدا تا انتهای همایش اتفاق افتاده است را بنویسید. مسلما هر چقدر بیشتر وارد جزئیات شوید، حجم مطلب شما افزایش پیدا می‌کند.
بهتر است در تنظیم خبر و گزارش به روش تاریخی، از بیان جزئیات کم اهمیت پرهیز کنید. زیرا ممکن است حوصله خواننده سر برود. در همان مثال همایش، باید سعی کنید تا در خبر خود حرفهای مهم سخنرانان را انعکاس دهید و اگر حین برگزاری، اتفاق خاصی رخ داد آن را توضیح دهید. مثلا ناگهان برق سالن قطع می‌شود و برای دقایقی روند اجرای همایش را مختل می‌کند یا برنامه ارائه یکی از سخنران‌ها لغو می‌شود و غیره.
در خلال چنین خبرهایی می‌توان برای تفهیم بهتر موضوع به خواننده، به برخی پیشینه‌های موضوعات اشاره‌های کوتاهی داشت. توصیفات دقیق و متعهدانه شما و پرداختن به رویدادهای ناپیدای خبر، کار شما را قوی‌تر و زیباتر نشان می‌دهد. مثال زیر بخش‌هایی از گزارشی خبری با ساختار تاریخی است:
گزارشی از همایش پیامدهای انتقال آب کارون
در ابتدای مراسم، حمید رشیدی مؤلف کتاب «حقوق آب»، درباره فلسفه حقوق آب صحبت کرد. نویسنده کتاب در این همایش ضمن بررسی منابع حقوق آب و استناد به شرع اظهار کرد: «در سال‌های گذشته انسان‌ها با توسعه نامتوازن و غیرپایدار، محیط زندگی خود که شامل آب و هوا می‌باشد را به مخاطره انداخته‌اند و تا حدودی نیز آن را از بین برده‌اند.»
در ادامه این برنامه دکتر صمدی بروجنی دانشیار دانشگاه شهرکرد و مدیر آب منطقه‌ای سابق چهارمحال و بختیاری به سخنرانی پرداخت؛ وی ضمن ابراز خرسندی از اقدام اساتید دانشگاه شهید چمران اهواز عنوان کرد که ورود نخبگان و دانشگاهیان به مسائل جامعه می‌تواند راه‌گشای مسائل و مشکلات باشد.
وی ادامه داد: ما در مقابل همه صحبت‌ها و اقداماتی که انجام می‌دهیم مسئول هستیم اما در مقابل سکوت‌هایی که انجام می‌دهیم بیشتر مسئول خواهیم بود. این اقدام دانشگاه شهید چمران و اساتید آن یک فتح بابی است برای حل این‌گونه مسائل در کشور.
دکتر مهدی قمشی سخنران دیگر همایش پیامدهای انتقال آب کارون بود. وی درباره انتقال آب از سرشاخه‌های کارون و مشکلات پیش روی آن به سخنرانی پرداخت.
دکتر قمشی گفت: بر اساس معیار فالکن مارک، ما در کشور تنش شدید آبی داریم. همچنین بر اساس شاخص سازمان ملل از سال ۱۹۹۵ در بحران آب هستیم. یکی از کارهای موردنیاز کشور گسترش منابع آبی جدید است. از جمله این موارد می‌توان به شیرین کردن آب دریا اشاره کرد. هرچند از دیدگاه زیست‌محیطی شیرین کردن آب دریا نیز دارای اشکالاتی است اما کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ۵/۹۸ درصد آب شیرین خود را از خلیج‌فارس استخراج می‌کنند و این مقدار برای ایران تنها ۵/۱ درصد است.
ممنونم از مطالب خوبی که در سایتتون می گذارید بسیار مفید و کاربردی هستند من ازمقاله های خوب شما بسیار استفاده کردم.
با سلا م واحترام
اصول نوشتن خبر و گزارش نویسی یکی از مهمترین مهارت هایی است که برای بسیاری از افرادی که در کار آموزش هستند مفید و کاربردی است.
با تشکر از مقالات خوب و کاربردی
موفق باشید
استاد رضایى بسیار استفاده کردم
خصوصا ۶ نکته
و هرم وارونه