سوژه یابی و ترفندهای انتخاب موضوع

سوژه و موضوع یکی از ارکان اساسی در تولید محتواست. به‌عبارتی، موضوع هر محتواست که مخاطب را به مصرف آن ترغیب می‌کند. به قول دکتر حسن نمک‌دوست، از اساتید روزنامه‌نگار، که می‌گوید: «سوژه قهرمان است.» در این مقاله می‌آموزید که سوژه چیست و برای انتخاب سوژه‌های مناسب برای نوشتن باید چه معیارهایی را مدنظر داشته باشید.

—***—

سوژه چیست؟

همیشه یکی از بحث‌های چالشی در کلاس‌هایم،‌ قسمتی است که دربارۀ سوژه‌یابی و موضوع صحبت می‌کنم. با آن‌که به نظر می‌رسد همه چیز واضح است؛ اما وقتی به پای عمل می‌رسیم، مسائل خود را نشان می‌دهد. این‌که به خوبی نمی‌‌دانیم سوژه چیست و چگونه می‌توان آن را انتخاب کرد؟ برای درک بهتر مفهوم سوژه من از چند مثال و داستان ساده استفاده می‌کنم. در اینجا یکی از آن‌ها را روایت می‌کنم:

احتمالاً پیش آمده در کوپه قطار با چند نفر همسفر شده باشید. معمولاً در نخستین برخورد، تنها صحبتی که بین شما و آن‌ها ردوبدل می‌شود، سلام و احوال‌پرسی است. بعد از مدتی که قطار حرکت کرد، می‌بینیم که به مرور سرِ صحبت بین هم‌قطاران باز می‌شود.

کسی که در صحبت‌کردن راحت‌تر است، پیش‌قدم شده و باب گفت‌وگو را با دیگران باز می‌کند. اکثراً در این شرایط گفت‌وگوها با پرسش‌هایی ساده یا طرح موضوعاتی عمومی آغاز می‌شود. مثلا:

• هوا چقدر خوب است!
• خداروشکر قطار سر موقع حرکت کرد!
• شغل شما چیست؟
• اهل کجا هستید؟
• و غیره

هر چه زمان جلوتر می‌رود و شما با همسفران، بیشتر آشنا می‌شوید، با آن‌ها سر موضوعات جدید و جدی‌تری گفت‌وگو می‌کنید. زمانی‌که سفر به پایان رسید و از همسفران خود جدا شدید، می‌بینید که در چند ساعت گذشته دربارۀ موضوعات (سوژه‌ها) مختلفی با آن‌ها صحبت کرده‌اید؛ از وضعیت آب و هوا گرفته تا بررسی فنی بند هشتم از توافق‌نامۀ هسته‌ای ایران با ۶ قدرت جهانی!

به عبارت بهتر، زمانی بین دو یا چند نفر گفت‌وگویی شکل می‌گیرد که موضوع و سوژه‌ای برای صحبت‌کردن وجود داشته باشد. چه بسا، دو نفر چند ساعت در کنار هم هستند؛ اما گفت‌وگویی بین آن‌ها شکل نمی‌گیرد. حتی اگر سال‌ه همدیگر را بشناسند. زیرا موضوع و سوژه‌ای برای گفت‌وگو با هم ندارند!

در نویسندگی و تولید محتوا، انتخاب سوژه یکی از چالش‌های اساسی هر تولیدکنندۀ محتواست. این‌که دربارۀ چه چیزی بنویسد که برای مخاطبان نیز جذاب و مفید باشد. حال اگر هر محتوا را یک «سفر» بدانیم، سوژه «مقصد» آن سفر است. پس نویسنده اگر سوژه‌ای نداشته باشد، عملاً محتوا کم می‌آورد و مهم‌تر از آن، اگر سوژه‌اش را به‌درستی نشناسد، بی‌شک محتوایی تولید می‌کند که خط داستان مشخصی ندارد.

سوژه چه چیزی نیست؟!

گاهی پیش می‌آید که افراد به‌اشتباه ،مفهوم عنوان یا تیتر را با سوژه یکسان قلمداد می‌کنند. درحالی‌که سوژه خط داستان محتواست و تیتر اسمی است که برای آن انتخاب می‌کنیم. هرچند معمولاً تیتر هر مطلب به نوعی بیان‌گر سوژه و محتوای آن است.

مثلاً برای مقاله‌ای با موضوع «معرفی نسل جدید موتورسیکلت‌ها و بررسی آیندۀ فناوری‌های آن» می‌توانیم چندین تیتر مختلف انتخاب کنیم. مثلاً:

• تک‌چرخ تا آینده
• پنج فناوری پیشرفته در نسل جدید موتورسیکلت‌ها
• موتور سیکلت‌های آینده چگونه هستند؟
• و…

اگر می‌خواهید با تیتر و ترفندهای انتخاب آن آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنم راهنمای زیر را بخوانید:

بخوانید: چگونه تیتر جذاب بنویسیم؟ | +۱۰ ترفند برای تیترنویسی

چگونه سوژه را بپزیم؟!

به‌عنوان یک نویسنده، سوژۀ هر مقاله باید حداقل برای شما شفاف و واضح باشد. شما باید بدانید قرار است دقیقاً دربارۀ چه چیزی بنویسد و به عبارتی دیگر خواننده پس از خواندن مقاله قرار است به پاسخ چه پرسشی برسد؟

«کلی‌‌گویی» اشتباهی است که برخی نویسنده‌های تازه‌کار در انتخاب سوژه مرتکب می‌شوند. سوژه را کلی و گسترده انتخاب می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود ذهن آن‌ها برای نوشتن متمرکز نشود و خط داستان گم شده و در نهایت چیز خوبی هم دستگیر خواننده نشود.

مثلاً، فرض کنید سوژه‌ای که من برای نوشتن انتخاب می‌کنم «تولید محتوا» باشد. با خودم می‌گویم که می‌‌خواهم دربارۀ تولید محتوا مقاله‌ای بنویسم. ولی این سوژه بسیار کلی است. زیرا می‌توان درباره تولید محتوا ده‌ها مطلب و موضوع مختلف نوشت.

اما وقتی می‌گویم می‌خواهم دربارۀ «سوژه‌یابی در تولید محتوا» مقاله‌ای بنویسم، هدف و خط داستان مقاله‌ام واضح‌تر می‌شود. حتی می‌توانم شفاف‌تر بنویسم: «معیارهای مهم انتخاب سوژه در تولید محتوا»

یکی از بهترین ترفندها برای این‌که مطمئن شوید که آیا سوژه‌ای را به درستی انتخاب کرده‌اید یا خیر، طرح سوژه به صورت پرسشی واضح است: «برای انتخاب سوژه باید چه معیارهایی را در نظر گرفت؟»

پرسشی‌کردن سوژه به شما کمک می‌کند که حین نوشتن مقاله، از مسیر اصلی موضوع خارج نشوید. از طرفی، بعد از اتمام مقاله به راحتی می‌توانید بررسی کنید که آیا شما توانسته‌اید به خوبی به این پرسش پاسخ دهید یا خیر؟ در اصل، طرح‌کردن چنین پرسشی به شما یادآور می‌شود که خواننده بعد از خواندن مطلب شما قرار است به پاسخ این پرسش برسد.

—***—

ستون و زیربنای سوژه‌ یابی

اگر بخواهم خیلی کوتاه بگویم ستون سوژه‌یابی چیست؛ می‌گویم: «جلب توجه!» و این ستون بر زیربنای «نیاز» استوار است. زیرا معمولاً مخاطبان به محتوایی توجه نشان می‌دهند که به آن نیاز دارند. این نیاز به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهد. مثلاً:

• نیاز به اطلاع‌رسانی؛ مانند زمان توزیع کارت ورود به جلسۀ کنکور.
• نیاز به دانستن و آگاهی؛ مانند راه‌های پیشگیری از ابتلا به تب کریمۀ کنگو.
• نیاز به مهارت؛ مانند روش ساختن اکانت در اینستاگرام.
• نیاز به سرگرمی؛ مانند پختن بزرگ‌ترین پیتزای جهان.
• و ده‌ها نیاز مختلف…

اگر شما به عنوان نویسنده و تولیدکنندۀ محتوا، نیازهای مخاطبان‌تان را به درستی تشخیص دهید، می‌توانید از همان‌ها برای جلب توجه و سپس انتخاب سوژه استفاده کنید.

زاویه دید

در سوژه‌یابی نیز همانند عکاسی و فیلم‌برداری، انتخاب زاویه دید می‌تواند محتوای ما را متمایز نشان دهد. به دو عکس زیر توجه کنید. هر دو، تصاویری از قلۀ زیبای دماوند هستند. احتمالاً تصویر سمت چپ نظرتان را بیشتر جلب کرد. زیرا در این عکس دماوند از زاویه‌ای متفاوت به‌تصویر کشیده شده است.

مثلا سال‌ها پیش کتابی با عنوان «راهنمای سفر به مسکو» منتشر شد. نویسندۀ این کتاب سیروس برزو، از روزنامه‌نگاران پیشکسوت علمی (و یکی از اساتید من)، است که سال‌ها ساکن روسیه بود.

او در کتابش برخلاف سایر کتاب‌های مشابه، به‌جای آن‌که جاذبه‌های دیدنی معروف مسکو مثل میدان سرخ، کاخ کرملین و غیره را معرفی کند، دربارۀ مکان‌های دیدنی و جذابی در این شهر نوشت که در آن زمان کمتر ایرانی (و گاهاً خود روس‌ها) از آن خبر داشتند. برزو با انتخاب این زاویه دید از یک سوژۀ معمولی (معرفی جاذبه‌های گردشگری مسکو)، موضوع جذاب و موفقی ساخت.

در مثالی دیگر، هوشنگ مرادی کرمانی، نویسندۀ شهیر ایرانی، در یکی از آثار خود به‌نام «تهِ خیار» نگاه متفاوتی به آن داشت. او در ابتدای این کتاب توضیح می‌دهد که تهِ خیار برخلاف نظر اغلب مردم قسمت تلخ آن نیست؛ بلکه دقیقاً آن قسمت، سرِ خیار است! جایی‌که به بوته وصل می‌شود. مرادی کرمانی در ادامه از این تمثیل برای شرح یک داستان جذاب از زاویه دید متفاوتی استفاده می‌کند.

اجازه دهید مثال دیگری را نیز بررسی کنیم. فرض کنید از تعدادی نویسنده می‌خواهیم دربارۀ میدان آزادی تهران مقاله‌ای با زاویه دید دلخواه بنویسند. احتمالاً با نتایج زیر روبه‌رو می‌شویم:

• تاریخچه و معماری بنای میدان آزادی؛
• معرفی بزرگ‌ترین گردهمایی‌ها اجتماعی در این میدان؛
• بازدید شخصیت‌های معروف از این میدان؛
• و…

در انتخاب زاویه دید علاوه بر خلاقیت، عوامل دیگری مانند مطالعات و آموخته‌های نویسنده، تجربیات پیشین او، خلقیات و روحیاتش و غیره تأثیر می‌گذارد.

سه عامل تاثیرگذار بر انتخاب سوژه و زاویه دید

به‌طور کلی، سه عامل بسیار مهم و کلیدی بر انتخاب سوژه و زاویه دید آن تأثیر می‌گذارد:

• مخاطب یا پرسونا؛
• رسانه؛
• قالب و بستر انتشار.

۱)­ مخاطب یا پرسونا

اگر تولیدکنندۀ محتوا را «فرستنده» پیام و مخاطب را «گیرنده» تصور کنیم، آن‌گاه به اهمیت تناسب سوژه با مخاطب بیش از پیش پی می‌بریم. موضوعی که در بالا تلویحاً به آن اشاره کردم.

مثلاً فرض کنید قرار است دربارۀ احداث یک خیابان در منطقه‌ای از تهران مقاله‌ای بنویسیم. بدون‌شک این سوژه برای شهروندانی که در این شهر هستند، نسبت به کسانی که در اصفهان زندگی می‌کنند، اهمیت بیشتری دارد.

حتی ممکن است نوشتن دربارۀ احداث این خیابان صرفاً برای ساکنین همان منطقه از تهران مهم باشد و این موضوع برای مخاطبان در سایر مناطق تهران کم‌اهمیت‌تر باشد.

به همین دلیل، باید مخاطب‌شناس خوبی بوده و به موارد مختلفی مانند علاقه‌مندی‌ها، منطقۀ جغرافیایی، سطح دانش و آگاهی مخاطبان محتوا و غیره اشراف داشته باشید. در خصوص شناخت مخاطب پیشنهاد می‌کنم حتماً راهنمای جامع زیر را بخوانید:

بخوانید: مخاطب شناسی در تولید محتوا | راهنمای شناخت مخاطب

۲) رسانه

هر رسانه، اعم از روزنامه‌، مجله، وب‌سایت، وبلاگ و غیره، خط مشی و چارچوب‌های خاص خود را دارد. همین ویژگی‌ها الزاماتی را در انتخاب سوژه برای نویسنده ایجاد می‌کند.

مثلاً نوشتن دربارۀ یک بیماری خاص برای سایت یک درمانگاه با سایت یک شرکت تولید دارو متفاوت است. یا سوژه‌هایی که برای اینستاگرام یک رستوران با غذاهای گیاهی انتخاب می‌کنیم با رستوران‌های عادی فرق می‌کند.

در مثالی دیگر، نگرش دو روزنامه از دو جناح سیاسی رقیب، دربارۀ موضوعات مختلف کشور قطعاً متفاوت است. روزنامۀ الف بر این باور است که برجام ننگین‌ترین قرارداد تاریخ ایران است و در مقابل روزنامۀ ب اعتقاد دارد اگر برجام نبود، ایران هم نبود! پس طبیعی است نویسندگان هر دو روزنامه به‌دنبال پرداختن به سوژه‌هایی هستند که بتوانند از این دیدگاه پشتیبانی کنند.

البته در انتخاب موضوع برای مطبوعات و خبرگزاری‌ها با مبحث مهم دیگری موسوم به «ارزش‌های خبری» روبه‌رو هستیم. دربارۀ این موضوع و به‌دنبال آن خبرنویسی، مقالۀ کاملی در سایت آکادمی شیوا منتشر کرده‌ایم که از طریق لینک زیر در دسترس است:

بخوانید: چگونه خبرنویسی کنیم؟ | راهنمای نوشتن خبر برای سایت‌ها و مطبوعات

۳) قالب و بستر انتشار محتوا

همان‌طور که می‌دانید ما پنج نوع قالب محتوایی داریم؛ متن، عکس، گرافیک، صوت و ویدئو. از طرفی هم‌اکنون بسترهای مختلفی هم برای انتشار محتوا وجود دارد. از بسترهای چاپی گرفته تا اپلیکیشن، سایت و شبکه‌های اجتماعی.

این دو موضوع هم می‌تواند روی نحوۀ سوژه‌یابی ما تأثیر بگذارد. مثلاً محتوای گرافیکی برای پرداختن به برخی سوژه‌ها چندان مناسب نیست و حتماً باید به‌صورت متنی به آن بپردازیم. یا مثلاً در اینستاگرام به‌دلیل فضای عمومی‌تری که دارد، دربارۀ برخی موضوعات نمی‌توانیم محتوای خوبی منتشر کنیم.

—***—

ترفندهای انتخاب موضوع برای تولید محتوا

در بالا به مهم‌ترین اصول و قواعد سوژه‌یابی و انتخاب موضوع پرداختیم. اما انتخاب سوژه‌های جذاب بیشتر از آن‌که تابع اصول باشد، به خلاقیت و ایده‌پردازی ما وابسته است. به‌‌همین دلیل، ما بیشتر باید با ترفندها آشنا باشیم. در ادامه با من همراه شده تا با ۱۰ ترفند مهم در انتخاب موضوع آشنا شوید. شما می‌توانید از یک یا چند ترفند به‌طور همزمان برای تولید محتوا استفاده کنید.

۱)­ از گوگل کمک بگیرید

همه در گوگل هستند و هر روز میلیون‌ها جست‌وجو در آن انجام می‌شود. کافی است کلمه یا عبارتی را در گوگل وارد کنید تا با فهرستی از پیشنهادات (که بر مبنای بیشترین میزان جست‌وجو هستند) روبه‌رو شوید. نوشتن دربارۀ این پیشنهادات شانس دیده‌شدن محتوای‌تان را در نتایج جست‌وجوهای گوگل بالاتر می‌برد.

اساس نویسندگی آنلاین بر نوشتن دربارۀ کلمات و عبارات کلیدی پیشنهادی گوگل استوار است. اگر می‌خواهید دربارۀ این حوزه بیشتر بدانید، حتماً مقالۀ زیر را مطالعه کنید:

بخوانید: آموزش نویسندگی آنلاین | راهنمای نویسندگی در وب

۲) فهرست تهیه کنید

تهیۀ فهرستی از بهترین‌ها، بدترین‌ها، بلندترین‌ها، گران‌ترین‌ها و هر «تَرین» دیگری و نوشتن دربارۀ آن‌ها، برای اغلب مخاطبان جذاب است. همچنین، تهیۀ فهرست‌های عددی هم پیشنهاد خوبی است. مانند همین فهرست ۱۰تایی که از ایده‌های تولید محتوا می‌خوانید. به مثال‌های زیر توجه کنید:

• پرافتخارترین بازیگران هالیوود
• سبک‌ترین خودروهای جهان
• پنج پیشنهاد ساده برای مدیریت زمان
• و…

۳) راهنما و دستورالعمل بنویسید

دربارۀ خیلی از فعالیت‌ها و کارها می‌توان دستورالعمل نوشت. از دستورالعمل پخت غذا گرفته تا دستورالعمل استفاده از یک سایت. دستورالعمل‌ها به‌دلیل ماهیت آموزشی‌ای که دارند اگر ساده و دقیق نوشته‌ شوند، محتوایی بسیار کاربردی برای مخاطبان است.

۴) پرسش و پاسخ طرح کنید

پاسخ‌دادن به برخی پرسش‌هایی که کاربران در سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی‌ یا تالارهای گفت‌وگو طرح می‌کنند، می‌تواند سوژه‌های جذابی برای تولید محتوا باشد. این کار به تعامل بهتر کاربران با شما کمک می‌کند. راستی اگر شما هم در حوزۀ نویسندگی و تولید محتوا سؤالی دارید، کافی است برای ما ایمیل (info@shiva.ac) بفرستید تا در سایت آکادمی شیوا به آن‌ها پاسخ دهیم.

۵) نقد و معرفی بنویسید

در حیطۀ کاری شما قطعاً ده‌ها موضوع برای معرفی‌ و نقدکردن وجود دارد. مانند معرفی کتاب، سایت، ابزار، فیلم، شخصیت، بناها و غیره. معمولاً، معرفی موضوعات معروف یا کمتر شناخته‌شده بازخورد بسیار بهتری دارد. مثلاً شخصیت‌های معروف مرتبط با کارتان را معرفی کنید یا دربارۀ کتاب مفید و جذابی بنویسید که کمتر کسی آن را می‌شناسد.

۶) مصاحبه کنید

با چهره‌های تأثیرگذار حوزه خود یا مشتریان و شخصیت‌های جذاب کسب‌وکارتان مصاحبه کنید. این مصاحبه‌ها را می‌توانید به صورت متنی، صوتی یا ویدیویی در سایت و رسانه‌هایتان نشر دهید.

۷) به خبرهای روز واکنش نشان دهید

اگر فعالیت مطبوعاتی دارید، طبیعی است پیگیر اخبار روز باشید. درغیراینصورت می‌توانید به برخی خبرهای مهم روز در حوزۀ کاریتان واکنش مناسب نشان دهید. این واکنش می‌تواند شامل نقدنویسی، تحلیل کارشناسی، اعلام موضع و غیره باشد. ما در حوزۀ رسانه به این کار موج‌سواری روی اخبار می‌گوییم.

مثلاً یکی از دوستانم به نام محمد که تخصص آن استراتژی و رهبری کسب‌وکار است، در زمان درگذشت آیت‌الله هاشمی، مقالۀ بسیار جذابی در نقد استراتژی‌های او در دورۀ حیات سیاسی‌اش نوشت که بازتاب خوبی داشت.

۸) گزارش تهیه کنید

اگر رویدادی برگزار کردید یا در یک نمایشگاه، همایش و جشنواره در حیطۀ فعالیت‌هایتان شرکت کردید، می‌توانید گزارشی از آن را تهیه کرده و در اختیار مخاطبان قرار دهید. اغلب کاربران، دنبال روایت‌های دست‌اول هستند و بی‌شک گزارش‌های شما می‌تواند در این دسته قرار بگیرند.

۹) به‌سراغ کتاب‌ها و نشریات چاپی بروید

بخش زیادی از ایده‌ها و محتواهای عمیق و کاربردی در دل کتاب‌ها و نشریات چاپی مدفون شده‌اند؛ و به‌نظرم دلیل آن هم گسترش استفاده از رسانه‌های آنلاین است. کافی است فهرست برخی از آن‌ها را بخوانید تا به ده‌ها ایده و منبع ناب برای نوشتن برسید.

۱۰) محتواها را بازآفرینی کنید

گاهی برای تولید محتوا باید به‌سراغ بازآفرینی محتواهای قبلی خود برویم. منظور من صرفاً به‌روزرسانی آن‌ها نیست؛ بلکه می‌توانید قالب محتوایی‌شان را تغییر دهید. مثلاً فرض کنید من محتوای همین مقاله‌ای که می‌خوانید را با اندکی تغییر به صورت صوتی یا حتی ویدئویی بازآفرینی کنم.

—***—

امیدوارم توضیحاتی‌که در این مقاله به شما ارائه کردم، برایتان مفید بوده باشد. ما در آکادمی شیوا در تلاش هستیم به‌زودی یک رویداد هیجان‌انگیز دربارۀ ترفندهای سوژه‌یابی در تولید محتوا برگزار کرده و سپس آن را به‌صورت محصولی کاربردی عرضه کنیم.

اگر می‌خواهید جزء نفرات اولی باشید که از برگزاری این رویداد مطلع شده و از تخفیف‌های فوق‌العادۀآن استفاده می‌کند، کافی است نام و اسم شهرتان را به‌ شمارۀ واتس‌اپ زیر ارسال کرده یا روی لینک زیر کلیک کنید:

۰۹۹۰۹۲۸۱۰۵۰

اتصال مستقیم به واتس‌اپ (کلیک کنید)