شراره فلاحتیقبل از آن‌که ویرایش کتاب و مقاله خود را به‌دست ویراستار بسپارید، بهتر است آن را حداقل یک‌بار بازخوانی کنید. زیرا برخی ایرادات تنها به‌دست خودتان برطرف می‌شوند.
از طرفی، به‌عنوان یک نویسنده باید با برخی اصول اولیۀ ویرایش و درست‌نویسی آشنا باشید. در غیر این صورت در انتقال صحیح و صریح مفاهیم به خواننده ناکام می‌مانید. نویسندگی، بی‌شباهت به سخنرانی و خوانندگی نیست. هیچ‌کدام از ما دوست نداریم پای صحبت‌های کسی بنشینیم که مرتب تپق می‌زند یا ترانه‌ای را بشنویم که خواننده در آن خارج می‌خواند.
در ادامه، به شما توضیح می‌دهم قبل از ارسال کتاب یا مقاله‌تان به ویراستار، چگونه آن را بازخوانی و ویرایش کرده و به‌چه نکاتی توجه کنید. همچنین در مقالۀ پیش رو با برخی اشتباهات نگارشی رایج نویسندگان آشنا می‌شوید. اشتباهاتی‌که اگر مرتکب نشوید، نوشته‌هایتان از سطح کیفی قابل قبولی برخوردار خواهد بود.
البته، لزومی ندارد در حد یک ویراستار از قواعد و دستور زبان فارسی سر در بیاورید، زیرا ویراستاری یک فن و مهارت تخصصی است و برای یادگیری آن باید ساعت‌ها آموزش طی کرد و ده‌ها ساعت تجربه اندوخت.
اگر به یادگیری مهارت ویراستاری علاقه‌مندید یا می‌خواهید بدانید با ویراستاران چگونه ارتباط کاری حرفه‌ای‌تری بگیرید، پیشنهاد می‌کنم به مقالۀ زیر سر بزنید:
بخوانید: کار ویراستار چیست؟ | چگونه ویراستار شویم؟
—***—
وقتی نگارش مقاله یا کتابتان تمام شد، نوبت به ویراستاری آن می‌رسد. برای افزایش دقت کارتان، بین اتمام نوشتن و ویرایش، وقفه‌ای بیندازید تا ذهن‌تان استراحت کند. سپس پیشنهاد می‌کنم محتوایتان را از زوایای زیر بررسی و بازخوانی کنید.
آیا محتوایتان از نظر علمی و مفهومی مورد تایید است؟
نخست همۀ تعاریف، اعداد و ارقام، نام مکان‌ها، اسامی اشخاص و هر چیزی را بررسی کنید که ارزش و اعتبار علمی مطلب شما به آن بستگی دارد. مثلاً ننوشته باشید: انگلیس جزیره کوچکی در غرب آفریقاست…!
اگر در درستی موضوعی شک و تردید دارید، می‌توانید از افراد مطلع بپرسید یا پس از بررسی کار از سوی خودتان، مطلب را با هدف بازبینی علمی به فردی مطلع و آگاه بسپارید.
از طرفی، امکان دارد در محتوایتان بعضی از مفاهیم را به خوبی بیان نکرده باشید. همین مسئله ممکن است باعث بروز کج‌فهمی‌هایی در ذهن مخاطب شود. یا برای توضیح یک موضوع، مثالی آورده‌اید که کاملاً بی‌ربط است و اصلاً مثال خوبی نیست. شاید برخی از موضوعات مفهوم درستی را منتقل نمی‌کنند. مثلاً نویسنده‌ای در ابتدای مقدمه کتابی‌که ویرایش می‌کردم، جملۀ زیر را نوشته بود:
قولی که به شما می‌دهم این است که شما هم جزء افراد موفقی هستید که مطالعه کتاب را برگزیده‌اید.
به او گفتم منظور تو دقیقاً از این جمله چیست؟ یعنی کسی که این کتاب را تهیه کرده، آدم موفقی است؟ یا آدم‌ها برای اینکه موفق شوند باید کتاب بخوانند؟ یا نشانۀ موفق‌بودن افراد مطالعۀ کتاب است؟
او گفت منظورم این بود یکی از ویژگی‌های آدم‌های موفق، خواندن کتاب است! در حالی که این مفهوم به خوبی از جملۀ بالا برداشت نمی‌شود.
آیا محتوایتان ساختار مناسبی دارد؟
ساختار هر محتوا، روایت نویسنده از سوژۀ آن است. من اینجا از بخش‌بندی محتوا، حجم محتوای هر بخش، بررسی تقدم و تأخر موضوعات و هر چیزی شبیه به این‌ها صحبت می‌کنم. چه بسا لازم باشد بخشی از محتوا را حذف یا جابه‌جا کرده یا چند خطی به آن اضافه کنید.
آیا محتوایتان از لحاظ ادبی و نگارشی صحیح است؟
بعد از اصلاحات مفهومی و ساختاری در محتوا، نوبت به اصلاح پاراگراف‌ها و جمله‌بندی‌ها و نیز بررسی املای صحیح کلمات است. این کار به روان‌خوانی مطلب و انتقال بهتر مفاهیم کمک می‌کند.
بارها مجبور شده‌ام برخی از متون نویسنده‌ها را به دلیل رعایت‌نکردن قواعد نگارشی، کاملاً بازنویسی کنم. در نظر بگیرید متنی که ویراستار نیمی از آن را تغییر داده است، دیگر قلم و ادبیات نویسنده آن نیست. این شبیه به زمانی است که در جمع از فرد دیگری درخواست کنیم تا جای ما حرف بزند یا مرتب صحبت‌های‌مان را اصلاح کند.
از آنجایی که قواعد دستور زبان بسیار گسترده هستند، در اینجا به آموزش برخی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین قواعد نگارشی می‌پردازم. توجه به این قواعد باعث می‌شود، تغییرات متن‌های شما در حین ویراستاری حرفه‌ای، به کمترین میزان ممکن برسد.
قواعد نیم‌فاصله
یکی از اشتباهات رایج افراد در فاصله‌گذاری بین کلمات و عبارات در تایپ، رعایت‌نکردن قاعدۀ «نیم‌فاصله» است. پسوندها، پیشوندها، نشانه‌های جمع، کلمات مرکب (دو یا چند جزئی) و موارد دیگر بدون فاصله به کلمۀ اصلی می‌چسبند. منتها در برخی موارد به دلیل ویژگی برخی حروف، کلمات سرهم نوشته می‌شوند. برای جلوگیری از این وضعیت، آن‌ها را با نیم‌فاصله از هم جدا می‌کنند.
در جدول زیر مواردی از این اشتباهات را که در اثر رعایت‌نکردن نیم‌فاصله در تایپ کلمات و عبارت به وجود می‌آیند، نشان داده‌ام:
نشانه‌های کاما، نقطه، نقطه ویرگول، دو نقطه، علامت‌های تعجب و سؤال به کلمۀ قبل خود می‌چسبند و از کلمۀ بعد از خود به اندازۀ «یک فاصله» جدا می‌شوند.
قاعدۀ فاصله‌گذاری در گیومه «»، پرانتر () و کروشه [] به این صورت است: گیومه، پرانتز یا کروشه از کلمۀ قبل خود به اندازۀ یک فاصله جدا می‌شوند و به کلمۀ بعد از خود می‌چسبند. در مورد گیومه، پرانتز یا کروشه بسته این روند برعکس انجام می‌شود.
مانند جدول زیر:
چگونه نیم‌فاصله بگذارم؟
پیشنهاد می‌کنم برای گذاشتن نیم‌فاصله نرم‌افزار Traylayout (برای ویندوزهای XP و ۷) یا نرم‌افزار Traylayout bahar (برای ویندوزهای ۸ به بالا) را در رایانه‌تان نصب کنید. پس از نصب و اجرای نرم‌افزار با کلیدهای ترکیبی Shift+Space قادر به گذاشتن نیم‌فاصله هستید. باید توجه کنید که با نصب نرم‌افزار یادشده جانمایی حروف «گ – پ – ژ – چ» در صفحۀ کیبورد تغییر می‌کند.
در سیستم‌عامل‌های مکینتاش (اپل) با فعال‌کردن زبان فارسی کیبورد می‌توانید با کلیدهای ترکیبی Shift+Space نیم‌فاصله بگذارید. برای این‌کار به نصب هیچ نرم‌افزاری نیازی نیست.
دانلود کنید: نرم‌افزار Traylayout
دانلود کنید: نرم‌افزار Traylayout bahar
جملات بلند را کوتاه کنید
خواندن جملات بلند، نفس خواننده را می‌گیرد. نویسنده هم، حین نوشتن چنین جملاتی به اشتباهات نگارشی دچار می‌شود. بنابراین، تا جایی که می‌توانید باید جملات را کوتاه بنویسید. درک مفاهیم این جملات برای خواننده بسیار راحت‌تر است. مثلا:
یک تیم بین‌المللی متشکل از فیزیک‌دان‌هایی از ایالات متحده، ژاپن و استرالیا، در حال بررسی فرضیه‌ای هستند که در صورت اثبات آن؛ همۀ آن تصوری که ما از اجزای سازندۀ جهان داریم، تغییر خواهد کرد.
که پیشنهاد می‌شود، نوشته شود:
تیمی از فیزیک‌دان‌ها در حال بررسی فرضیه‌ای هستند که در صورت اثبات، تصورات قبلی ما را از اجزای سازندۀ جهان تغییر می‌دهد. اعضای این گروه، فیزیک‌دان‌هایی از کشورهای آمریکا، ژاپن و استرالیا هستند.
مثالی دیگر:
جوانان کرۀ شمالی نشان می‌دهند، تمایل زیادی به یادگیری زبان‌های خارجی برای بهبود چشم‌انداز کارهای خود دارند و این یادگیری به آن‌ها این اجازه را می‌دهد که مطالب برنامه‌های تلویزیونی در کشورهای همسایه را به خوبی متوجه شوند.
که پیشنهاد می‌شود، نوشته شود:
جوانان کرۀ شمالی تمایل زیادی به یادگیری زبان‌های خارجی نشان می‌دهند. زیرا به بهبود چشم‌انداز کاری آن‌ها کمک می‌کند. این یادگیری به آن‌ها اجازه می‌دهد تا مطالب برنامه‌های تلویزیونی در کشورهای همسایه را به خوبی درک کنند.
مختصر و مفید بنویسید
باید همواره در نویسندگی تلاش کنید که مختصر و مفید بنویسید. با وجود توضیحات اضافه یا استعمال عبارت‌های طولانی، مطالب شما برای خوانندگان خسته‌کننده می‌شود. به مثال‌های زیر توجه کنید:
مثال یک:
در تمامی مراحل بازاریابی خود باید مسائل اخلاقی را مدنظر داشت و این را در نظر داشت که اعتماد هر چه بیشتر مخاطبان به ما سرمایهای است که ارزش آن از هر چیزی که بخواهیم حساب کنیم، بیشتر است. رعایت اصول اخلاقی نکته بسیار مهمی است که باید آن را در تمامی مراحل در نظر داشت. (۵۶ کلمه)
ویرایش پیشنهادی: در تمامی مراحل بازاریابی باید مسائل اخلاقی را مدنظر قرار دهیم. زیرا اعتماد مخاطبان به ما سرمایهای است که بیش از هر چیزی ارزش دارد. (۲۵ کلمه)
بهتر: در تمامی مراحل بازاریابی باید مسائل اخلاقی را مدنظر قرار دهیم. زیرا اعتماد مخاطبان به ما سرمایه ارزشمندی است. (۱۹ کلمه)
مثال دو:
نرخ بازشدن ایمیل‌ها در ایران در بهترین حالت خودش از بالاتر از ۳۵ درصد و کمتر از ۴۰ درصد است. (۲۰ کلمه)
ویرایش پیشنهادی: نرخ بازشدن ایمیل‌ها در ایران در بهترین حالت، بین ۳۵ تا ۴۰ درصد است. (۱۴ کلمه)
از جملات معلوم استفاده کنید
اساس جمله‌بندی در زبان فارسی بر پایۀ جملات معلوم است. جملاتی که فاعل آن مشخص است. اما در سال‌های گذشته تعداد زیادی از نویسنده‌ها و روزنامه‌نگاران تحت تاثیر زبان‌های خارجی مانند انگلیسی از جملات مجهول به جای جملات معلوم استفاده می‌کنند. به مثال‌های زیر توجه کنید:
مثال یک:
نظریۀ گرانش توسط ایزاک نیوتون ارائه شد.
ویرایش پیشنهادی: ایزاک نیوتن نظریۀ گرانش را ارائه کرد.
مثال دو:
بزرگ‌ترین فسیل دایناسورِ جهان توسط تیمی از باستان‌شناسان در کشور آرژانتین کشف شد.
ویرایش پیشنهادی: تیمی از باستان‌شناسان بزرگ‌ترین فسیل دایناسور جهان را در آرژانتین کشف کردند.
در اینجا واژۀ «کشور» هم به لحاظ رعایت قاعدۀ کوتاه‌نویسی حذف شد؛ زیرا همه می‌دانند که آرژانتین نام کشور است. حال اگر نویسندگان این دو مطلب علاقه‌مند باشند «نظریۀ گرانش» یا «بزرگ‌ترین فسیل دایناسور جهان» را در جملات خود برجسته‌سازی کنند، بهتر است دو جملۀ بالا را به صورت‌های زیر بنویسند تا جملات از حالت مجهول خارج شوند:
نظریۀ گرانش را ایزاک نیوتون ارائه کرد.
بزرگ‌ترین فسیل دایناسور جهان را گروهی از باستان‌شناسان در آرژانتین کشف کردند.
مفعول را در جای درست بکار ببرید
مفعول، واژه‌ای است که بر کسی یا چیزی که فعل بر او (آن) واقع شده‌است، دلالت می‌کند. «را» نشانۀ مفعول در جملات است. اما گاهی اوقات نویسنده‌ها آن را در جای اشتباه به کار می‌برند.
مثال یک:
زمین‌شناسان به کمک ابزارهایی می‌توانند مناطق مستعد تمرکز اورانیوم در زمین را تشخیص دهند.
ویرایش پیشنهادی: زمین‌شناسان به کمک ابزارهایی می‌توانند مناطق مستعد تمرکز اورانیوم را در زمین تشخیص دهند.
مثال دو:
رئیس جمهور، راهیابی تیم ملی ایران به مسابقات جام جهانی را تبریک گفت.
ویرایش پیشنهادی: رئیس جمهور راهیابی تیم ملی ایران را به مسابقات جام جهانی تبریک گفت.
اشتباهی فعلی را به قرینه حذف نکنید
گاهی اوقات نویسنده‌ها برای جلوگیری از تکرار دو فعل مشابه در دو جملۀ متوالی، فعل جملۀ اول را به قرینۀ فعل جملۀ دوم حذف می‌کنند. اما باید حواستان باشد اگر فعل جمله‌ای را به قرینه حذف کردید، فعل جملۀ بعدی باید با آن همخوانی داشته باشد. در غیر این صورت جملۀ اول از نظر دستوری اشتباه است.
مثال یک:
اشتباه: ماهوارۀ امید به فضا پرتاب و با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.
علت اشتباه: ماهوارۀ امید به فضا پرتاب گرفت و با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.
صحیح: ماهوارۀ امید به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.
مثال دو:
اشتباه: بهتر است از تفکرات منفی دوری و مثبت بیندیشیم.
علت اشتباه: بهتر است از تفکرات منفی دوری بیندیشیم و مثبت بیندیشیم.
صحیح: بهتر است از تفکرات منفی دوری کنیم و مثبت بیندیشیم.
اجزای افعال مرکب را در کنار هم قرار دهید
بعضی از افعال، دو جزئی یا مرکب‌اند. مانند «خبر داد»، «دعوت کرد» و غیره. گاهی اوقات نویسندگان به اشتباه اجزای چنین افعالی را از هم دور می‌کنند.
مثال یک:
اشتباه: دانشمندان خبر از کشف مهمی در مریخ دادند.
صحیح: دانشمندان از کشف مهمی در مریخ خبر دادند.
مثال دو:
اشتباه: انجمن علمی دانشگاه از دکتر محمدی دعوت به همکاری کرد.
صحیح: انجمن علمی دانشگاه از دکتر محمدی برای همکاری دعوت کرد.
از افعال و عبارات مناسب استفاده کنید
برخی از افعال و عبارات از ادبیات نامه‌نگاری‌های رسمی به ادبیات نوشتاری نویسنده‌ها در کتاب‌ها و رسانه‌ها وارد شده است. برخی از این عبارات لحن نوشتاری شما را از حالت معیار و ادبیات روزانۀ جامعه دور می‌کند.
مثلاً استفاده از واژگان اینجانب، بنده، مبذول، ایشان، شایان ذکر است، جنابعالی و غیره به ادبیات نامه‌نگاری اداری مربوط است و شما باید تا جایی که امکان دارد، آن‌ها را به کار نبرید. همچنین استفاده از برخی افعال نیز جایز نیستند. مثلا:
می‌باشد به جای است؛ مانند: «این مکان مجهز به دوربین مدار بسته می‌باشد (است).»
نمودن به جای کردن؛ مانند: «در نوشتن باید به سادگی جملات توجه نمود (کرد).»
گردیدن به جای شدن؛ مانند: «سردار حسن تهرانی‌مقدم، دانشمند موشکی ایران به درجه رفیع شهادت نائل گردید (شد).»
حرف ربط «که» زاید را حذف کنید
حرف ربط «که» برای اتصال دو عبارت استعمال می‌شود. اما گاهی اوقات هم به صورت زاید در جملات می‌‌آید.
مثال یک:
شاید شما هم شنیده باشید که جهت چرخش آب، هنگام تخلیۀ آب ظرف‌شویی یا وان در دو نیم‌کره شمالی و جنوبی زمین مخالف هم است.
مثال دو:
در جامعۀ علمی گفته می‌شود که در کنار دانشگاه آزاد، قرار است پژوهشگاه آزاد هم راه‌اندازی شود.
در هر کدام از مثال‌های بالا اگر «که» را حذف کنید، مشکلی در جمله‌بندی ایجاد نمی‌شود. یا در مثال زیر نوشتن «که» اول ضرورتی ندارد.
مطالعات اخیر حاکی از آن است که احتمال کم‌خوابی در کودکانی که در رختخواب خود از تلفن همراه استفاده می‌کنند، دو برابر سایر کودکان است.
چند نکته کنکوری دیگر…
- از تکرار دو واژۀ هم‌معنی پشت سر هم پرهیز کنید. مانند: در طی، بر روی و غیره.
- کلمات فارسی را نباید با علامت جمع عربی «ات» یا «جات» جمع بست. مانند گزارشات (گزارش‌ها)، آزمایشات (آزمایش‌ها)، کارخانجات (کارخانه‌ها).
- «می‌بایست» در جملات با فعل گذشته و «می‌باید» در جملات با فعل حال استفاده می‌شود.
- افعال را باید براساس مفهوم جمله، درست و به جا استفاده کرد. مثلاً «آموزش را طی کردند» که به اشتباه نوشته می‌شود؛ «آموزش را دیدند»
- یا «اردو را برپا کردند» که به اشتباه نوشته می‌شود؛ «اردو را برگزار کردند.»
—***—
معرفی محصول آموزش ویرایش و درست‌نویسی
آن‌چه خواندید گزیده‌ای از مباحث بستۀ آموزش ویرایش و درست‌نویسی است. در این محصول با مهم‌ترین قواعد دستور زبان فارسی برای نوشتن متونی شیوا و با کمترین اشتباهات نگارشی آشنا می‌شوید.
در محصول حاضر، رویکرد ما معرفی اشتباهات رایج در نگارش است که اگر آن‌ها را مرتکب نشوید، محتوای شما به کمترین ویرایش ادبی و نگارشی نیاز دارد و پیام شما به‌درستی به مخاطب منتقل می‌شود. برای سفارش محصول آموزش ویرایش و درست‌نویسی روی تصویر زیر کلیک کنید:
نظرات