چگونه تولید محتوا کنیم؟

وقتی از تولید محتوا حرف می‌زنیم، منظور فرآیندی است که بتوان مجموعه‌ای از داده‌ها و اطلاعات را به محتواهایی قابل فهم برای مخاطبان تبدیل کرد. در این مقاله درباره این صحبت کرده‌ایم که چگونه تولید محتوا کنیم؟

این محتواها می‌توانند در قالب‌های مختلف اعم از متن، تصویر، صوت، ویدئو و اینفوگرافیک منتشر شوند. اما فارغ از این‌که محتوای شما قرار است در چه قالبی منتشر شود، برای تولید محتوایی اثربخش و خوب باید با اصول و قواعد نویسندگی آشنا بود. زیرا نوشتن پایه و اساس تولید محتواست.

در ادامه با این اصول و قواعد آشنا می‌شویم.

گام اول: سوژه‌یابی در تولید محتوا

سوژه، موضوع و خط داستانی است که در محتوا وجود دارد. به عبارتی محتوا همیشه حول محور یک سوژه و موضوع شکل می‌گیرد.

شبیه به زمانی که شما با افراد دیگر گفتگو می‌کنید. موضوعاتی که در یک گفتگوی روزانه پیرامون آن‌ها بحث و تبادل نظر می‌کنید را می‌توان مصداق سوژه دانست.

در حقیقت آ‌ن‌چه باعث می‌شود مخاطب محتوای شما را بخواند، سوژه و خط داستان آن است. نیاز، تاثیرگذاری، جذابیت، علاقه‌مندی و غیره معیارهایی است که باید در انتخاب سوژه مدنظر قرار دهید.

برای آن‌که بتوانید محتوایی خوب و اثربخش بنویسید، لازم است سوژه را به طور دقیق و شفاف برای خود تعریف کنید. به عبارتی باید با خود بگویید که مخاطب بعد از خواندن این مقاله من قرار است به پاسخ چه پرسشی برسد؟

طرح چنین پرسشی به شما کمک می‌کند که سوژه را بهتر انتخاب و تعریف کنید. به همین دلیل در انتخاب سوژه از کلی‌گویی بپرهیزید.

به طور مثال سوژه همین مقاله‌ای که می‌خوانید به این صورت است: «برای تولید محتوا باید چه مراحلی را طی کرد؟» در حقیقت در این مقاله سعی کرده‌ام به پاسخی به این پرسش بدهم.

سوژه چه چیزی نیست؟

حال باید به این نکته هم اشاره کنم که برخی سوژه را با عنوان و تیتر یک مقاله اشتباه می‌گیرند. باید گفت درست است که تیتر هر مقاله به نوعی بیان‌گر سوژه آن است. اما الزاما این دو با هم برابر نیستند.

به طور مثال در یکی از شماره‌های اخیر مجله دانستنیها تیتر مقاله اصلی آن «تک‌چرخ تا آینده» بود. در این مقاله سوژه و موضوع اصلی، معرفی فناوری‌های بود که در قرار است در آینده در موتور سیکلت‌های به کار گرفته شوند.

گام دوم: مخاطب‌شناسی در تولید محتوا

در تولید محتوا نمی‌توان فاکتور مهمی همچون مخاطب را نادیده گرفت. هدف ما از تولید محتوا، ارائه آن به مخاطب و انتقال پیامی به آن است. اگر این فاکتور را حذف کنیم، عملا کار ما بی‌فایده است.

از طرفی تعیین این‌که برای چه مخاطبانی قرار است محتوا تولید کنیم، نقش مهمی در نوع پرداخت و زاویه دید ما نسبت به سوژه ما دارد. همچنین روی لحن نگارش و حتی استفاده از واژگان نیز تاثیر می‌گذارد. به طور مثال نوشتن درباره «چرخه آب در طبیعت» برای دانش‌آموزان دبستانی با دبیرستانی بسیار متفاوت است.

به طور کلی وقتی قرار است مقاله‌ای بنویسید باید از قبل روی مخاطبان و ویژگی‌های آن‌ها به خوبی فکر کنید. موارد زیر مهم‌ترین ویژگی‌ها و معیارهایی است که باید در زمینه مخاطب‌شناسی مدنظر قرار دهید:

• سن و جنس
• سطح معلومات
• محل زندگی
• توانایی‌ها
• دغدغه‌ها و ارزش‌ها
• سطح درآمد

گام سوم: ساختاربندی محتوا

در کلاس‌های آموزشی‌ام ساختاربندی هر محتوا را به نقشه ساختمان تشبیه می‌کنم. ما معمولا در خانه‌هایی احساس راحتی و آسایش بیشتری داریم که به قول معمارها «خوش‌نقشه» باشند. حتی اگر در ساخت آن خانه بهترین مصالح به کار رفته باشد، اما نور خانه به واسطه نقشه ضعیف تامین نشده باشد، حضور طولانی‌مدت در آن برای افراد کسل‌کننده است.

با ساختاربندی درست محتوا، داستانی جذاب از موضوع و سوژه محتوای‌مان برای مخاطب روایت می‌کنیم. با ساختاربندی بررسی می‌کنیم که قرار است در محتوای خود درباره چه موضوعاتی بنویسیم و سپس تقدم و تاخر آن‌ها را تعیین می‌کنیم.

برای این کار ابتدا موضوعات را به صورت تیتروار یا پرسشی بنویسید. این کار از شما چند دقیقه بیشتر وقت نمی‌گیرد، اما کار شما را بسیار راحت می‌کند. اندکی تمرکز کنید و هر چه به ذهن‌تان می‌آید را بنویسید. به این کار در اصطلاح بارش فکری  یا طوفان ذهنی می‌گویند.

سپس می‌توانید موضوعات را مرتب کنید و بعد درباره هر کدام به هر میزان که لازم است، مطلب بنویسید. شاید هم راحت‌تر باشید که ابتدا بنویسید و سپس عناوین را مرتب کنید. ریش و قیچی دست خودتان.

برای ساختاربندی نوشته‌هایتان می‌توانید از «نقشه ذهنی» یا «مایندمپ» هم استفاده کنید. این روش بسیار حرفه‌ای و مبتنی بر ساختار یادگیری مغز است.

شما می‌توانید نقشه ذهنی را به صورت دستی یا به کمک نرم‌افزار بکشید. نرم‌افزارهای I mind map و Xmind بهترین نمونه‌های نرم‌افزارهای ترسیم نقشه ذهنی هستند.

اگر می‌خواهید به صورت دستی این کار را انجام دهید، روش کار بسیار ساده است. موضوع کلی نوشته خود را در مرکز بنویسید و دایره‌ای به دور آن رسم کنید. سپس ۴ الی ۷ موضوع اصلی مطلب‌تان را به ترتیب در جهت عقربه‌های ساعت در اطراف دایره مرکزی با کمی فاصله بنویسید و آنها را با خطوط منحنی به دایره وصل کنید.

بهتر است هر خط رنگ متفاوتی داشته باشد. سپس زیرعنوان‌های هر موضوع اصلی را در کنار آنها بنویسید و با خطوط منحنی به موضوع مربوطه وصل کنید.

اگر هم از نرم‌افزار استفاده می‌کنید، روش کار به همین صورت است، با این تفاوت که کار ترسیم اشکال و خطوط را بر عهده نرم‌افزار می‌گذارید.

کارشناسان آموزش و یادگیری پیشنهاد می‌کنند برای افزایش عملکرد مغز بهتر است، نقشه‌های ذهنی با دست روی کاغذ کشیده شوند. اما خوب ترسیم نقشه ذهنی با استفاده از نرم‌افزار دقت و سرعت کار ما را بیشتر می‌کند.

جالب است بدانید یکی از مهم‌ترین چیزهایی که مانع از نوشتن ما می‌شود، نداشتن ساختاربندی است. به این صورت که ما به درستی نمی‌دانیم قرار است درباره سوژه انتخابی خود چه چیزهایی را بنویسیم. در حالی که اگر قبل از نوشتن کلیتی از آن را به کمک ساختاربندی تعیین کنیم، نوشتن برای ما راحت‌تر می‌شود.

بخوانید: چرا گاهی نوشتن برای ما سخت می‌شود؟

گام چهارم: لیدنویسی

وقتی نگارش مقاله شما تمام شد، باید روی لید آن فکر کنید. لید به نخستین پاراگراف هر مقاله می‌گویند. نخستین پاراگراف در هر محتوا شبیه به مراسم استقبال و خوش‌آمدگویی در مهمانی‌هاست. اگر جذاب و اثربخش نوشته شده باشد، به احتمال زیاد مخاطب را برای خواندن ادامه متن متقاعد می‌‌کند.

گاهی یک مقاله فوق‌العاده خوب و جذاب به خاطر نداشتن یک لید مناسب، خوانده نمی‌شود.

شما در لید هر مقاله می‌توانید اشاره‌ای کوتاه به موضوع داشته باشید؛ یا پرسش مهم و جذابی را طرح کرده تا مخاطب برای یافتن پاسخ آن علاقه‌مند شود که مقاله شما را بخواند.

همچنین می‌توانید مفهوم یا موضوع مهمی از مقاله خود را در لید آن برجسته کنید و یا خلاصه کوتاهی از محتوا را در پاراگراف اول بنویسید.

متن زیر لید یادداشتی است که چندی پیش در خبرگزاری سیناپرس منتشر شده است:

براساس مصوبه جلسه اخیر شورای شهر تهران، نام بزرگراه نیایش حدفاصل بزرگراه صدر تا بزرگراه آب‌شناسان به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تغییر یافت. بدون‌شک هدف شورای شهر و شهرداری از این اقدام زنده نگه‌داشتن نام و یاد یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های سیاسی تاریخ معاصر ایران و ادای احترام به اوست. از طرفی انتظار می‌رود از این پس مردم این بزرگراه را به نام آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بشناسد و خطاب کنند. اما آیا این مهم در عمل به خوبی اتفاق می‌افتد؟ از طرفی دیگر آیا چنین روشی برای نامگذاری یا به عبارت بهتر تغییر نام یک معبر روش درستی است؟

در این لید ابتدا ماجرایی به طور خلاصه شرح داده شده است و سپس نویسنده با طرح پرسش‌هایی سعی کرده مخاطب را به خواندن ادامه مقاله ترغیب کند.

گام پنجم: تیترنویسی

لید هر مقاله مخاطب را برای خواندن ادامه آن متقاعد می‌کند. اما در وهله اول آن‌چه باعث جذب‌شدن مخاطب به سمت محتوایی می‌شود، تیتر یا عنوان آن است.

تیتر هر مقاله باید دقیق، قوی، خلاصه و جذاب بوده و ضرب‌آهنگ خوبی داشته باشد. برای ترفندهای مختلفی برای تیترنویسی وجود دارد. در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

• اصل مطلب را بگویید (مراسم تحلیف رئیس جمهور برگزار شد)
• موضوعی را برجسته کنید (وقتی مشتری می‌خواهد کالا را پس بدهد)
• پرسشی را طرح کنید (چگونه تولید محتوا کنیم؟)
• روی اعداد و ارقام تاکید کنید (یک لیتر آب در فضا؛ ۱۴ میلیون تومان!)
• با ضرب‌المثل‌ها بازی کنید (هر گردی تخم دایناسور نیست!)
• استعاره و تمثیل به کار ببرید (تک چرخ تا آینده)
• تعجب خواننده را برانگیزید (گورِ پدر اسکندر مقدونی!)

گام ششم: بازخوانی و ویرایش محتوا

وقتی نگارش مطلبی تمام می‌شود،‌ نوبت به ویراستاری آن می‌رسد. اجازه دهید چند ساعت از پایان نوشتن مطلب‌تان بگذرد تا بتوانید آن را با ذهنی سرزنده و نقادانه ویراستاری کنید.

در این وضعیت دقت شما بالاتر می‌رود. هر مطلب بعد از نوشتن به چند نوع ویرایش نیاز دارد. در ادامه با انواع ویراستاری می‌شوید.

در مرحله بازخوانی و ویراستاری ما باید چهار نوع ویرایش روی محتوای خود انجام دهیم:

ویراستاری علمی
در این نوع ویرایش لازم است کلیه موارد علمی که در مقاله خود آورده‌اید را در منابع مختلف بررسی کنید. شاید آمار و ارقامی را اشتباه نوشته باشید یا مفهومی را به درستی تعریف نکرده‌اید.

ویراستاری مفهومی
امکان‌ دارد در مقاله‌تان بعضی مفاهیم را به خوبی بیان نکرده باشید. همین مساله ممکن است باعث بروز کج‌فهمی‌هایی در ذهن مخاطب شود. یا برای توضیح یک موضوع مثالی آورده‌اید که کاملا بی‌ربط است و اصلا مثال خوبی نیست.

فرق ویراستاری مفهومی با علمی این است که کج‌فهمی به وجود آمده در اثر بی‌دقتی علمی یا مشکل در منابع شما نیست. بلکه شما نتوانسته‌اید منظور خود را به درستی بیان کنید.

ویراستاری فنی
در این نوع ویراستاری شما بیشتر به سراغ ساختار مطلب، تقدم و تاخر موضوعات و چیدمان پاراگراف‌ها و جملات می‌روید. چه بسا گاهی با جابجایی یک پاراگراف یا جمله بتوان روایت جذاب‌تر و بهتری از داستان خود به مخاطب ارائه کرد.

ادبی و نگارشی
معمولا این نوع ویرایش در آخرین مرحله انجام می‌شود. زمانی که همه تغییرات روی مطلب انجام شده است. در ویرایش ادبی و املایی، متن از نظر قواعد دستور زبان و درست‌نویسی واژه‌ها بررسی و اصلاح می‌شود.

این کار به روان‌خوانی مطلب و انتقال بهتر مفاهیم کمک می‌کند. خواندن متنی که پر از ایرادات دستوری و غلط‌های املایی باشد، خسته‌کننده است. مانند زمانی که به صحبت‌های فردی گوش می‌دهیم و او مرتب تپق می‌زند و جملات و واژه‌ها را به درستی بیان نمی‌کند.

حالا زمان انتشار محتواست…

پس از طی مراحلی که در بالا گفته شد، محتوای شما برای انتشار آماده است. بسته به نوع رسانه‌ای که محتوا را در آن منتشر می‌کنید، لازم است کارهایی انجام دهید. مثلا اگر رسانه شما چاپی است باید تصاویر با کیفیت بالایی تهیه کنید که برای چاپ مناسب باشند.

اگر در سایت منتشر می‌کنید، لازم است به مواردی مانند طول پاراگراف‌ها (برای خوانایی بهتر) و المان‌های تصویری و گرافیکی توجه کنید.